Sarımsak Yetiştiriciliği
Kültür sebzeleri arasında, yemeklik ve ilaç olarak kullanımı en eski olan sebze türlerinden birisidir. Soğanda olduğu gibi, tek başına yemek yapımında kullanılmamakla beraber yemeklere tat ve lezzet verme özelliklerinden dolayı mutfakların vazgeçilmez sebzelerindendir. Sarımsak dişleri ve yapraklarının iştah açıcı, idrar söktürücü, antibakteriyel, solunum ve sindirim yolları antiseptiği, kurt düşürücü, antitroid etkileri vardır. Ayrıca sarımsağın safra arındırıcı, kan şekeri ve lipidlerini düşürücü, öksürük kesici, tansiyon düşürücü, enfeksiyon önleyici ve nezle tedavi edici özellikleri de vardır.
İklim İsteği:
Sarımsak ılıman iklimleri sever. Sıcaklığın 15-20 0C olması yeterlidir. Sarımsak, kültür sebzeleri arasında tohum bağlamayan tek sebze türüdür. Bu nedenle başı oluşturan dişler ile çoğaltımı yapılır. Sarımsak bitkisinin yeşil aksamı, 15 0C’nin üzerindeki sıcaklıklarda iyi gelişme gösterir. 25 0C’nin üzerindeki sıcaklıklar gelişmeyi yavaşlatır. Sarımsak diş halinde iken -10 0C’ye kadar düşük sıcaklıklara dayanabilir.
Bitki halinde ancak, -3,-4 0C sıcaklığa karşı kendini koruyabilir. Düşük sıcaklık koşulları uzun süre devam ederse bitki 0 0C’nin hemen altında donmaya başlar. Sarımsak uzun gün bitkisidir. Diş verimini artırmak için, sıcaklığın biraz yüksek olması, sulamanın az ya da yağışlara bağlı olarak hiç yapılmaması, bitkinin ihtiyacı kadar gübrelemenin yapılması gerekir. Belirtilen sıcaklık sınırlarına, ülkemizin iklimi uygun olup, suyun kontrollü verilmesi ve düzenli gübreleme programlarının takip edilmesi üreticiler tarafından yapılaması gereken işlemlerdir
Toprak İsteği ve Gübreleme:
Sarımsak, tınlı ve kumlu topraklardan hoşlanır. Fazla ağır, killi ve su tutan topraklarda, başlar güzel gelişemez. Bu tür topraklarda bitki gelişimi yavaşlar ve başlar çürür. Buna karşılık, çok kuru topraklarda, başlar küçük ve cılız kalır. Sarımsak, yetiştirme sezonunda yapılan organik gübrelemeden hoşlanmaz. Ama bir önceki dönemden verilmiş olan organik gübrenin bulunmasını ister.
Bu nedenle, %5 organik madde içeren kumlu tınlı topraklarda iyi gelişir. Toprakta fazla nem bulunmamalıdır. Asitliğin nötr olması gereklidir. Fazla asitli ve bazik topraklarda gelişme yavaşlar. Sarımsak, sentetik gübrelerden hoşlanan bir sebzedir. Organik gübreler bir önceki ürüne verilir ise çok daha iyi sonuç alınır. Sarımsağın, azot, potasyum ve fosfora ihtiyacı vardır. Bitkinin, gelişmenin başlangıcında azot isteği fazla olup, giderek azalır.
Baş bağlama işlemi tamamlanıp bitkide olgunluk dönemi başladığında azotlu gübre kesinlikle kullanılmamalıdır. Aksi takdirde başlar gevşek yapılı gelişme gösterir ve depolanabilme özelliği olumsuz etkilenmiş olur. Bu dönemde; bitki topraktan potasyum alma ihtiyacı içerisindedir. Potasyum baş kalitesini ve depolama gücünü artıran bir elementtir. İyi bir üretim elde etmek için, yetiştiricilik yapılacak toprakların analizleri yapılarak tavsiye edilen dozlarda gübre kullanılmalıdır.
Doğal çevrenin korunabilmesi ve sağlıklı ürünler elde edilmesi için aşırı gübre kullanımlarından kaçınılmalıdır. Yetiştirme ortamında, bitkinin ihtiyaç duyduğu besin maddesi miktarı yetersiz olursa, bitki gelişimi yavaş olur, başlar çeşide özgü iriliğe ulaşamaz, dişler küçük ve cılız kalır, bir başta bulunan diş sayısı artar, başlar depolama sırasında çabuk koflaşır ve saklama süresi kısalır.
Üretim Şekli:
Sarımsak başı oluşturan dişler ile çoğaltılır. Üretimde kullanılacak dişler belli bir büyüklükte olmalıdır. Diş iriliği, baş iriliğini artıran önemli bir faktördür. Zayıf ve küçük dişler güçlü bitkiler oluşturamaz ve verimi düşürür. Fazla iri dişler, çabuk çiçek sapı meydana getirir. Üretimde kullanılacak dişler 1.5-3.5 g ağırlığında olmalıdır. Sarımsağın depolanma koşulları, üretimde kullanılacak dişlerin kalitesi üzerine etki yapmakta ve sapa kalkma oranını etkilemektedir.
Sapa kalkma, dişlerin ve başın irileşmesini engellemekte ve Pazar kalitesini azaltmaktadır. Yetiştiricilikte kullanılacak dişler ya 10 0C’nin altındaki sıcaklıklarda ya da 18-20 0C’de saklanmalıdır. Ülkemizde genel olarak, sarımsaklar adi depo koşullarında saklanmaktadır. Bu ortamlarda, kış periyodunca, 18-20 0C sabit sıcaklık temin etmek ekonomik değildir.
Sarımsak dişleri tek ya da çift sıralı dikilir. Tek sıralı dikimde, sıra arası 20-25 cm, sıra üzeri ise; 5-10 cm olacak şekilde dikim yapılır. Eğer, makineli dikim yapılacak ise; 120-150 cm genişliğindeki tahtalar üzerine, sıra üzeri ve sıra arası 10’ar cm mesafe bırakılarak 12-15 sıralı dikimler yapmak mümkündür. Üretimde çok sıralı dikimlerin tercih edilmesi ürün miktarını artırıcı yönde etki yapar.
Bir dekar üretim alanı için gerekli olan diş miktarı dikim şekline bağlı olarak değişir. Tek sıralı dikim için ihtiyaç duyulan, orta irilikteki diş miktarı 55-60 kg iken çok sıralı dikimlerde bu ihtiyaç 75-90 kg olmaktadır. Sarımsak dişleri tek tek dikilir. Dişin sivri kısmı yukarı, yassı kısmı aşağıya gelecek şekilde diklemesine dikkat edilmelidir.
Dikim derinliği, 3-4 cm’dir. Kuru topraklarda, dikim derinliği 5-6 cm’ye kadar indirilebilir. Sarımsak, ılıman iklimin hakim olduğu bölgelerimizde Kasım ve Aralık aylarında, soğuk ve toprak düzeyinde don tehlikesinin olduğu yerlerde ise; Mart ve Nisan aylarında dikilir. Sarımsak bitkilerinin gelişme dönemi, yağışların en yoğun olduğu dönem olduğundan genellikle sulamaya gerek kalmaz. Ancak, bu dönemde iklim koşulları kurak gider ise sulama yapılmalıdır.
Yalnız, baş bağlama dönemi bitip olgunlaşma tamamlandıktan sonra sulama yapmamalıdır. Bu sulamalar baş yapısını bozar ve depolama kalitesini düşürür. Sarımsak üretiminde çapalama önemlidir. Kurak koşullarda yapılan üretimlerde 2-3 çapa yeterlidir. Bitkiler toprak yüzeyini kapatıncaya kadar, yabancı otlarla mücadele ve yağmur yağdıktan sonra oluşan kaymak tabakasının kırılması için çapa yapılır.
Sulu şartlarda isi her sulamadan sonra bir çapa yapılmalıdır. Sarımsak üretiminde özellikle ilk çapa önemlidir. Bitkiler,15-20 cm boy aldıklarında yabancı ot gelişimini önlemek, toprağı havalandırmak ve bitkilerin daha iyi gelişmesini sağlamak için, 3-4 cm derinliği geçmeyecek şekilde yüzeysel olarak ilk çapalama işlemi gerçekleştirilir.
Başların olgunluk zamanı, dişlerin dikim zamanına bağlı olarak değişir. Normal koşullarda en erken olgunlaşma, taze, yeşil sarımsak için, erken dikimlerde Şubat sonu, geç dikimlerde ise Haziran başıdır. Başların olgunlaşması ve hasadı erken dikimlerde Mayıs sonu Haziran başı, geç dikimlerde ise; Temmuz sonu ve Ağustos başlarına kadar kalmaktadır.
Sarımsak çeşit özelliğine bağlı olarak ya toprak üzerinde ya da toprak üstünde baş oluşturur. Yazlık ve seyrek dişli çeşitler genellikle toprak yüzeyinde baş oluştururlar. Bunların hasadında güçlük çekilmez. Ancak, kışlık çeşitler toprak içerisinde baş oluşturduklarından hasat zaman ve özen ister. Toprak içerisinde baş oluşturan çeşitlerde söküm işlemi çekerek yapılmamalıdır. Özellikle ağır yapılı topraklarda, başlar zorlanmakta ve yalancı gövde baştan koparak koruyucu kabukların kopmasına ve başın zarar görmesine neden olmaktadır.
Çapa ile hasat, yaralanmalara neden olan bir uygulama olmakla beraber tercih edilmelidir. Ancak, özellikle büyük üreticiler, ülkemizde sarımsak sökümü amacıyla geliştirilmiş makinelerden yararlanmalıdır. Traktör kuyruk milinden aldığı güç ile çalışan bu aletler, söküm sonucunda başları sıralar üzerinde bırakmaktadır. Hasat edilen ürün 3-4 gün tarla üzerinde bırakılarak iyice kurutulur. Yağışlı bölgelerde ürünün ıslanması önlenmeli ve kapalı ortamlarda kurutulmalıdır. Çeşit, bölgesel koşullar, toprak yapısı ve bakım koşullarına göre sarımsak verimi oldukça değişmektedir. Birim alandan elde edilen ürün 700-1400 kg/da olabilmektedir.
