Pirinç Hastalık ve Zararlıları

ÇELTİK YANIKLIK HASTALIĞI (Pyricularia oryzae )

Hastalık Belirtisi

Hastalık; bitkinin yaprak, yakacık, kın, boğum, salkım, salkım boğumu ve tane kavuzlarında görülür. Genellikle Yaprak lekeleri Temmuz ayından itibaren görülmeye başlar. Bu lekeler İğ veya baklava dilimi şeklinde, iki ucu sivri, ortası gri-bej veya saman sarısı renkte olup etrafı kahverengi bir hale ile çevrilidir.

Lekelerin şekli, sayısı, büyüklüğü Çeltik çeşidinin duyarlılığına, etmen ırkının hastalandırma yeteneğine ve hastalık gelişimi için cevre koşullarının uygunluğuna bağlı olarak değişir. Başlangıçta ayrı ve küçük olan lekeler daha sonra büyüyüp birleşerek yaprağın tamamen kurumasına neden olabilirler. Hastalıklı yakacık, iplikle sıkılmış gibi bir görünüm alır. Yakacıktaki leke, yaprak kınına doğru uzanabilir. Kın üzerindeki lekeler yaprak ayasındakilerden farklıdır. Belirli bir şekilleri yoktur, uzunlamasına gelişirler.

Sap üzerinde ise yağ lekesini andıran belirtiler oluşur ve bu lekelerin Üzerlerinde petrol yeşili renkte küf gelişir. Bitki üst kısmından çekilirse Boğumdan kopar Ve çoğunlukla boğumun Alt kısmında bitki sağlam Olmakla beraber, ileri dönemlerde Alt kısımlardaki, Birinci ve ikinci boğumlarda Önce doku yumuşaması, Sonra kahverengileşme ve Siyahlaşma şeklinde görülen “boğum enfeksiyonları” meydana gelir.

Salkım oluşumundan sonra, salkımın hemen altındaki boğumda da yanıklık enfeksiyonu görülebilir. Buna “salkım boğum yanıklığı” ismi verilir. Bu durumda salkım normal yeşil renk yerine, mavi-yeşil renk alır. Boyun enfeksiyonunun oluş zamanına göre, ya kavuzlar içinde tane hiç oluşmaz ve boş kavuzlar meydana gelir veya ince, cılız, çimlenme yeteneği ve pazar değeri olmayan, tebeşir gibi beyaz daneler oluşur.

Hastalık tarlada başlangıçta, azotlu gübrenin fazla kullanıldığı veya daha sık ekim yapılan kısımlarda, 1-2 m çapında çokmuş haldeki ocaklar olarak dikkati çeker. Eğer hastalığın gelişmesini teşvik eden uygun koşullar devam ederse, bu ocakların çapı buyur ve hatta tarlanın tümünü kaplayabilir.

Hastalığın Görüldüğü Bitkiler:

Çeltik, Darıcan, Adi kamış, Topalak, ve Sivri dikenli saz’da görülmektedir.

Mücadele Yöntemleri

Kültürel Önlemler

Hastalıktan ari sertifikalı tohumluk kullanılmalıdır. Hastalığa toleranslı veya dayanıklı çeşitler ekilmelidir. Hasat sonrası tarladaki hastalıklı bitki artıkları yok edilmelidir. Azotlu gübre zamanında uygulanmalıdır. Analiz sonuçlarına göre dengeli gübreleme yapılmalı ve aşırı azotlu gübre kullanımından kaçınılmalıdır. Tarlada su seviyesi derin tutulmamalıdır. Gereksiz yere su kesimi yapılarak, mahsul susuzluk stresine sokulmamalıdır. Sulama suyunun soğuk olmamasına özen gösterilmelidir. Ekim zamanında yapılmalıdır. Sık ekim yapılmamalıdır.

Kimyasal Mücadele

Çeltik yanıklığına karşı, tohum ve yeşil aksam ilaçlaması şeklinde Kimyasal mücadele yapılır. Tohum ilaçlaması mutlaka koruyucu olarak yapılmalıdır. Yeşil aksam ilaçlamasında, hastalık belirtileri bölgede görülür görülmez veya hava koşulları hastalık gelişmesine uygun şekilde gidiyorsa, hemen ilaçlama başlatılmalıdır. Gerekirse ilacın etki suresine ve hava koşullarına bağlı olarak ikinci veya üçüncü ilaçlama uygulanmalıdır.

Tohum ilaçlaması:

Tohum miktarına göre belirlenen, küçük su tankları veya tohum ıslatma havuzları bu amaç için kullanılabilir. Yeşil aksam ilaçlaması:

Küçük alanlar için sırt pulverizatoru (mekanik, otomatik, motorlu) veya sırt atomizoru, büyük alanlar için ise iş genişliği fazla olan hidrolik tarla pulverizatorleri kullanılır.

İlaçlama Tekniği

Tohum İlaçlaması:

Uygulanacak ilacın tavsiye edilen dozları kullanılarak hazırlanan ilaçlı suda, 24 saat bekletilen tohumlar, sudan çıkarıldıktan ve suyu sızdırıldıktan sonra (traktörle veya uçakla ekimde) ekimi yapılır. Eğer, ekim elle yapılacaksa, ilaçlı sudan çıkarılan tohumlar, on çimlendirme işleminden sonra, elle su içerisine saçılır.

Yeşil aksam ilaçlaması:

İlacın tavsiye edilen dozuna göre hazırlanan ilaçlı su, yaprak ve sapların yüzeyi ilaçlı su ile ıslanacak şekilde kaplama olarak tarlaya uygulanır.

Kimyasal Mücadelede Kullanılacak İlaçlar ve Dozları: İl/ilçe Müdürlükleri ve reçete yazma yetkisi bulunan kişilerce belirlenmelidir.

ÇELTİK BEYAZ UÇ NEMATODU (Aphelenchoides besseyi Christie)

Tanımı ve Yaşayışı

İnce iğ veya iplik şeklinde bir vücut yapısına sahip olup uzunluğu 0.44- 0.84 mm ve genişliği 14-22 μm’dur. Boşaltım açıklığı vücudun on tarafında sinir halkasının yakınlarındadır. Dudak bölgesi yuvarlak ve hafif boğumlu olup vücuttan biraz geniştir.

Sadece su içinde hareket edebilir. Migrasyon yağmurlardan sonra bitki film tabakası gibi su ile kaplandığı zaman ortaya çıkar. Nematodun etkin olarak aktivasyonu ve beslenebilmesi için atmosfer neminin % 70’in üstünde olması gerekir. Bu yüzden tropik iklim koşulları uygundur. Nematod, sıcaklık değerleri 13 ile 42 °C arasında aktif olur. Optimum sıcaklık 31.8 °C’dir ve bu sıcaklıkta hayat devrini en kısa surede tamamlar.

Zarar Şekli

Çeltik beyaz uç nematodu Turkiye’de ilk kez 1995 yılında İpsala (Edirne) ve Gönen (Balıkesir)’de saptanmıştır. Hassas bitkilerin sap ve yapraklarında meristem dokuda beslenir. Zarar görmüş çeltik bitkisinde kardeşlere ait yaprakların uç kısmında 3-5 cm mesafede beyazlaşma olur. Belirtileri magnezyum ve çinko noksanlığı ile karıştırılabilir. Daha sonra bu bölgeler bükülüp kıvrılarak salkımın yaprak kınından çıkışını engeller. Enfekte olmuş çiçek salkımı daha kısa ve uçlardaki çiçekler dumura uğramış durumdadır. çiçekler kısır olabileceği gibi cılız, biçimsiz ve çimlenme potansiyeli düşük taneler elde edilir.

Mücadele Yöntemleri

Kültürel Önlemler

Çeltik beyaz uç nematodu ile bulaşık tohumun kullanılması durumunda 1000 tane ağırlığında ortalama % 12.11 ve verimde % 28.11- 57.9 oranında azalma olduğundan üreticilerin kesinlikle nematotdan ari temiz tohumluk kullanmaları gerekmektedir. Sıcak su uygulamalarında tohumlukların 3 saat soğuk suda bekletilmesi ve sonrasında 55-60 °C sıcak suda 15 dakika sureyle bekletilmesi %100 etkindir. Çeltik beyaz uç nematoduna konukculuk yapan yabancı otlardan Darıcan’la mücadeleye önem verilmelidir.

Kimyasal Mücadele

Kimyasal mücadele ekonomik değildir.

TEPEGÖZ (Triops spp.)

Tanımı ve Yaşayışı

Tepegözün genel görünümü, baş kısmını ve bacaklarını da kaplayan yassı bir kalkan biçimindedir. Ergin zeytin grisi renkte, uzunluğu ≤5 cm’dir. Vücut levha şeklinde pullarla kaplıdır. Ergin dişinin yumurta bırakması sıcaklığa, toprak karakterine ve çeltik tavalarına su basmasına göre değişmektedir. Yumurtalar portakal renginde olup, keseler içerisinde bulunur. Takip eden ilkbaharda tarlalara su verilince açılır, senede bir veya daha fazla dol verebilir. Beş larva donemi geçirdikten sonra ergin olur.

Zarar Şekli

Tepegözün ergin ve larvası cetlikte çimlenme devresinde kuvvetli ağızlarıyla taneleri taşımakta, devamlı hareket edip toprağı karıştırarak çimlenen tanelerin toprağa tutunup köklenmesine engel olmakta, çimlenmiş olanların tepelerini kopararak gelişmeyi durdurup tavaların bozulmasına sebep olmaktadır. Ayrıca çeltik tarlalarındaki sivrisinek larvaları ve yumurtaları ile de beslenmektedir. Marmara ve Karadeniz bölgelerinde çeltik alanlarında görülen bu zararlı, ekonomik önemde zarar yapmadığı için ülkemizde Kimyasal mücadele yapılmamaktadır.

Konukçuları

Başlıca konukçusu cetliktir.

Mücadele Yöntemleri

Kültürel Önlemler

Çeltik tavalarının çok güzel tesviye edilmesi sonucu çimlenme devresinde su kesimi sırasında tavalarda su havuzcukları oluşmayacağından kuruda kalan zararlıyı güneş ışınları etkileyerek kısa zamanda ölümlere neden olmaktadır.

Kimyasal Mücadele

Çeltiğin çimlenme devresinde su kesimini müteakip bitkinin toprağa iyice tutunmasından sonra yapılmalıdır. Bu ekim zamanına göre değişmekle beraber genellikle mayıs ayına denk gelmektedir. Tavalar içerisinde su birikintilerinde toplanan zararlıya karşı satıh ilaçlamaması şeklinde Kimyasal mücadele uygulanır.

Kimyasal Mücadelede Kullanılacak İlaçlar ve Dozları: İl/ilçe Müdürlükleri ve reçete yazma yetkisi bulunan kişilerce belirlenmelidir.

ÇELTİK TARLALARINDA SORUN OLAN YABANCI OTLAR VE MÜCADELESİ

Çeltikte sorun olan yabancı otlarından atkuyruğu hariç diğerleri tek çenekli yabancı otlardır. Darıcan ve yabani darı sadece tohumlarıyla, diğerleri tohum, rizom ve stolonlarıyla ürerler. Kışı toprakta rizom veya tohum halinde yahut urun içinde tohum olarak geçirirler. Yabancı otlar İlkbaharda havaların ısınmasıyla gelişmeye başlayıp, Haziran ve Temmuz sonuna kadar çeltik tavalarını istila ederler. Ülkemiz çeltik tarımında sorun olan önemli bazı yabancı otlar aşağıda gösterilmiştir.

Çeltikte zararlı olan yabancı otların yayılışları; sulama, sel suları ve hasat sonrası hayvan otlamalarıyla olduğu gibi bulaşık tohum ve yanmamış çiftlik gübrelerinin kullanılması, toprak aletleri, harman makineleri ve rüzgarla olabilmektedir.

• DARICAN (Pirinç otu-Çinek otu-Dineba)
  • Özellikleri : Tek yıllık, dar yapraklı, otsu, taban ve sulak arazilerde yetişir.
• KIZ OTU (Afacan-Venüs otu)
  • Özellikleri : Tek yıllık, dar yapraklı, otsu, su içerisinde bulunur ve yaprakları su üzerinde yaşar.
• ESMER VENÜS OTU
  • Özellikleri: Tek yıllık, dar yapraklı, otsu, çeltik tarlalarında yaprakları su üstünde yaşar.
• DİP OTU
  • Özellikleri: Tek yıllık, geniş yapraklı, otsu, çeltik tarlalarında yaprakları su altında yaşar.
• KURBAĞA KAŞIĞI (Geniş yapraklı su sinir otu-Çobandüdüğü)
  • Özellikleri : çok yıllık, dar yapraklı, otsu, su içerisinde bulunur ve yaprakları su üzerinde yaşar.
• BARAJ OTU
  • Özellikleri : Tek yıllık, otsu, çeltik tarlalarında problem oluşturur.
• TOPALAK (Kokulu topalak-Topalan-Gece biten)
  • Özellikleri : çok yıllık, otsu, taban ve sulu alanlarda bulunur.
• KOFALIK (Sivri deniz sazı)
  • Özellikleri : çok yıllık, dar yapraklı, otsu, çeltik tarlalarında yaprakları su dışında yaşar.
• HASIR OTU (Dar yapraklı kedi kuyruğu-Berdi otu)
  • Özellikleri : çok yıllık, dar yapraklı, otsu, çeltik tarlalarında yaprakları su dışında yaşar.
• DENİZ DİLİ (Kındıra, Geniş yapraklı kanal otu)
  • Özellikleri: çok yıllık, otsu, çeltik tarlalarında su altında yaşar
• SU MENEKŞESİ (Bataklık gülü, sığır sazı)
  • Özellikleri: çok yıllık, otsu, çeltik tarlalarında yaprakları su dışında yaşar.
• AYAK OTU (Sivri ayak otu, Sina ayak otu, Bataklık ayak otu)
  • Özellikleri : çok yıllık, otsu, çeltik tarlalarında yaprakları su dışında yaşar.

Zarar Şekli

Çeltik tarlalarındaki yabancı otların zararı, besin maddesi, su sarfiyatı, ışıklanma ve kaplama alanı işgal bakımından rekabet temeline dayanır. Yabancı otların gelişme yetenekleri kültür bitkisine nazaran yüksek olduğundan, genellikle cetlikler bu yarışmaya dayanamaz seyrelirler, gelişmeleri cılız ve bodur kalır, kardeşlenme az olur alınan urun istenilen düzey ve nitelikte olmaz. Yabancı ot mücadelesi yapılmaksızın çeltik tarımı düşünülemez.

Çeltik tarımına yeni açılmış alanlar dışında yabancı ot mücadelesi yapılmaksızın çeltik ziraatını düşünmek mümkün değildir. Yabancı otların çeltiklerde meydana getireceği zarar, tavalardaki ot türlerine, yoğunluklarına ve cevre koşullarına bağlı olarak değişmeler gösterir.

Mücadele Yöntemleri:

Kültürel Önlemler

Çeltik alanlarında yabancı ot mücadelesi ekim tavalarının hazırlanmasıyla başlar. İyi bir tohum yatağı yeknesak bir urun elde etmek ve başarılı bir yabancı ot mücadelesi sağlamak için atılmış ilk adımdır. Çeltik su ile çok sıkı ilişkisi olan bir bitki olduğundan ekim tavalarının iyi tesviye edilmiş olması, bitkinin gelişme ve olgunlaşmasında iyi bir garantidir.

Böyle alanlar daha az suluma suyunu ihtiyaç göstereceği gibi yabancı otların azalmasına da yardım eder. Drenaj daha iyi ve su seviyesi daha yeknesak olur. Ayrıca iyi tohum yatağı ve kolay hasat, ancak iyi tesviye edilmiş alanlarda mümkündür. Tavaları birbirinden ayıran tir veya setler arazinin meyli yönünde birbirine paralel uzanmalıdır. Tirler 15–20 cm derinliğinde bir su seviyesini tutacak yükseklik ve sağlamlıkta olmalıdır.

Yaz ve sonbahar surumu yapılan yerlerde, ekimden önce tavalardaki yeşil bitki örtüsünü diskli bir pullukla bozmak ot popülasyonunu önemli derecede azaltır.

Temiz Tohum:

Kullanılan çeltik tohumunun yabancı ot tohumlarından arınmış olması gerekir. Aksi halde bu tohumlar çeltikle birlikte tarlaya yerleşir ve ileriki yıllarda o alanda sorun haline gelebilir.

Ekim Nöbeti:

Çeltik ziraatında iyi düzenlenmiş bir münavebe sistemi çeltik verimini arttırdığı gibi yabancı otların tarlaya yerleşerek sorun haline gelmesine de engel olur. Bir tarlaya uzun yıllar arka arkaya çeltik ekmek aerob çalışan bakteri yoğunluğunu çok düşürür ve bu olay tarlaların ürün verme gücünü gittikçe azaltır. Çeltik tarımında uygulanacak ekim nöbeti sistemi, bölgenin iklim, toprak ve ekonomik koşullarına bağlıdır. Çeltik tarımında ileri ülkelerde, ekim nöbetine geniş ölçüde bağlı kalarak, birim alandan alınan urun önemli derecede arttırılmaktadır.

Mekanik Mücadele

Yabancı otların Toprak İşleme Aletleriyle İmhası:

Yazdan veya sonbaharda hazırlanan çeltik yerleri ilkbahara girerken oluşan yeşil ot örtüsünün toprak işleme aletleriyle (pulluk, diskli aletler vs.) yok edilmesi daha sonraki donemler için yabancı ot popülasyonunu önemli derecede azaltır.

Yabancı ot Tohum Tuzakları:

Akarsulardan sulanan temiz yetiştirme alanlarının 1–2 sene gibi çok kısa bir zamanda çeltik yabancı otlarıyla kaplandığı görülür. Bunun nedeni akarsularla taşınan yabancı ot tohumlarının sulama suyu ile tarlaya girmesidir. Bu bulaşma yolunu, motopomptan suyun çıkış borusu önüne elekli torbalar koyup yabancı ot tohumlarını yakalamak ve zaman zaman çıkarıp bunları imha etmek suretiyle önlemek mümkündür.

Yabancı otların Elle Toplanması:

Çeltik alanlarında elle ot alınması eskiden beri uygulanan bir yöntemdir. cetlikler 25–30 cm boylandıkları zaman tavalara işçi sokularak otlar toplattırılır. Bu devrede çeltikle yabancı otları (özellikle darıcan) birbirinden ayırt etmek oldukça zor olduğundan bu işlerden anlayan işçilerin bulunması gerekir. Elle ot temizliği fazla iş gücü gerektirdiğinden yabancı ot popülasyonunun yoğun olduğu ekim alanlarında pahalı bir yöntemdir. Ayrıca zamanında işçi temin edilmemesi ve tavalara giren işçilerin çeltiklerin bir kısmını çiğneyip kırması gibi sakıncaları da vardır.

Kimyasal Mücadele

Son yıllarda herbisitlerin (yabancı ot öldürücüleri) gösterdiği hızlı gelişim, çeltik alanlarında zararlı yabancı ot türleriyle de kimyasal yolla mücadele yapmak olanağını yaratmıştır.

İlaçlama Zamanının Tespiti:

Çeltik alanlarında birinci derecede sorun olan yabancı ot darıcandır Darıcan haricindekilerin oluşturduğu grup ise yer yer sorun olmaktadır. Uygulamanın hedefi Darıcan ise önerilen herbisitlerden biri seçilerek Darıcanın 2–5 yapraklı döneminden kardeşlenme başlangıcına kadar olan devrede uygulanmalıdır. Darıcanla birlikte diğer yabancı otlar da sorun yaratıyorsa onlara etkili uygun herbisit seçilerek uygulanır.

İlaçlama Tekniği:

İlaçlamada kullanılacak su miktarı, kullanılacak herbisite ve alete göre değişmektedir. Dekara kullanılacak su miktarı önceden kalibrasyon yapılarak belirlenmelidir.

Kuruya Yapılacak Uygulamalar:

Çeltik tavalarındaki sular herbisit uygulamasına geçmeden önce boşaltılır. 24–36 saat beklenir, bu sure içinde tavaların sağında solunda kalmış su birikintileri de kaybolur. Uygulama yapıldıktan 48 saat sonra tavalara su verilir. Bu su verme işlemi ilk 4 günde yavaş, 5. günde baskın şeklinde, su seviyesi 15–20 cm ye çıkarılır ve bu seviyede 15–20 gün devamlı ve sabit tutulur.

Suya Yapılacak Uygulamalar:

Tavalardan suyu boşaltmaya gerek yoktur. Ancak burada önemli olan tavalardan dışarıya su akıntısının asgariye indirilmesidir. Tavalardaki 8–12 cm kalınlıkta durgun suya,granul bitki koruma ürünleri elle, sıvı bitki koruma ürünleri ise pülverizatör ile atılır ve 7–10 gün su akıntısı en az seviyede tutulduktan sonra, normal su düzenine geçilir.

Kimyasal Mücadelede Kullanılacak İlaçlar ve Dozları: İl/ilçe Müdürlükleri ve reçete yazma yetkisi bulunan kişilerce belirlenmelidir.