Kuru Fasülye Yetiştiriciliği

TARIMI ve EKOLOJİK İSTEKLERİ

İklim İstekleri:

Fasulye, maksimum gelişme için ortalama sıcaklığın 16-24 C olmasını isteyen bir sıcak iklim bitkisidir. En uygun çimlenme sıcaklığı 18- 200C olup dona karşı çok hassastır. Donsuz gün sayısı 105-120 gün olan bölgelerde yetiştirilebilir. Sıcaklığın 300 C olması başarılı yetiştiriciliğin üst sınırını oluşturur. 30 C üzerindeki sıcaklıklar çiçek dökülmesini hızlandırır, sıcaklık 35 0C’ nin üzerinde ise tane tutma çok azalır. Yetiştiricilikte en iyi sonuçlar, çimlenmede sıcak, çiçeklenmede serin geçen iklim koşullarında alınmaktadır. Yıllık ortalama yağışı 500-1500 mm olan yerlerde fasulye sulanmadan yetiştirilebilir. Fasulye tarımında, yağışın yetişme mevsimi süresince düzgün dağılmış olması ve çiçeklenme döneminde hava oransal neminin % 50’nin üzerinde olması istenir.

Toprak İstekleri:

Kuru fasulye yetiştiriciliği için en ideal topraklar iyi drene edilmiş, organik madde içeriği iyi olan derin, kumlu-tınlı, hafif asit topraklardır. Yüksek tuz ve alkali toprak yapısına karşı çok hassastır. pH 5.2’nin altına düşünce bitkide bodurluk, sararma, yapraklarda buruşma ve kıvrılmalar görülür. Yüksek nem ve birkaç saat toprak yüzeyinde suyun göllenmesi bitkilerin zarar görmesi için yeterli olmaktadır. Topraktaki yüksek orandaki bor, bitkilerin hızla zarar görmesine neden olmaktadır.

 YETİŞTİRME TEKNİĞİ VE KÜLTÜREL İŞLEMLER

Tarla Hazırlığı:

Zamanında ve en uygun şekilde toprak işleme fasulye tarımında yüksek verim için gereken en önemli faktörlerden birisidir. Fasulye tarımı yapılacak tarlada tahıl anızı var ve yabancı ot yoğunluğu da fazla ise tarla sonbaharda 20-25 cm derinlikte pullukla işlenir. Sonbaharda yapılan toprak işleme ile kış aylarında yağışlarla elde edilen suyun toprakta daha iyi depolanması sağlanır. Toprak işleme sonucu oluşan kesekler kış aylarındaki donup çözülmenin etkisiyle parçalanır ve toprak havalanmış olur. İlkbaharda yabancı otlar çimlenip toprak tava geldiğinde kültivatör + tırmıkla tekrar işlenir. Ekilecek alanın düz, keseksiz ve tek düze olması yüksek oranda tohumun çimlenmesi ve ileride tarlada suyun göllenmemesi bakımından çok önemlidir.

Gübreleme:

Bir baklagil bitkisi olan fasulye, köklerinde ortak yaşam sürdüren Rhizobium bakterilerinin ortak yaşamı sonucu havadaki serbest azotu tutarak köklerindeki yumrularda saklamakta ve bitkinin kullanımına sunmaktadır. Köklerdeki yumrular oluşup azot bağlamaya başlayıncaya kadar geçen süredeki azot ihtiyacını karşılamak ve ekonomik bir verim elde etmek için 3-4 kg saf Azot, kök sisteminin gelişmesini temin etmek içinde 6-7 kg P2O5 verilmesi önerilmektedir. Gübrelemede % 18 Azot ve % 46 P2O5 içeren Diamonyum Fosfat (D.A.P.) gübresinin kullanılması fasulye yetiştiriciliği için gerekli olan her iki besin maddesini karşılaması bakımından uygundur. Tohumun çevresindeki yüksek orandaki mineral madde yoğunluğu tohumun çimlenmesi ve fidenin çıkışına olumsuz etkisi nedeni ile gübrenin tohumla birlikte toprağa verilmesi uygun değildir. Bu sebeple gübreler, ikinci toprak işlemeden önce tarla yüzeyine serpilerek kültivatör + tırmıkla toprağa karıştırılmalıdır.

Ekim Zamanı:

Fasulyede en uygun çimlenme sıcaklığı 18-20 0C dir. 15 0C’nin altındaki sıcaklıklarda çimlenme yavaş olur, tohumlara mantari hastalıklar ve toprak kurtları zarar verir. Toprak sıcaklığı dikkate alındığında en uygun ekim zamanları Akdeniz Bölgesi için Şubat, Ege bölgesi için Mart, Orta Anadolu bölgesinde için Nisan sonrası Mayıs başı, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde ise 10-19 Mayıs en uygun ekim zamanıdır. Ekim zamanının gecikmesi tane verimini azaltmaktadır.

Ekim Sıklığı, Ekim Derinliği ve Ekim Normu:

Ülkemizde fasulye tarımında en çok kullanılan ekim yöntemleri serpme, ocak usulü ve sıraya ekimdir. Sıraya ekim, eş zamanlı bir çıkış sağlaması, sıra arası ve sıra üzeri mesafeler ile ekim derinliğini ve tohum miktarını ayarlamaya imkan vermesi, zirai mücadele, bakım ve sulama işlerinde kolaylık sağlaması nedeni ile geniş alanlarda yapılan kuru fasulye tarımında en çok tercih edilen ve tavsiye edilen bir yöntemdir. Eğer bakım işleri traktörle çekilen makinelerle yapılacaksa sıra arası mesafeler bitkilerin gelişme tiplerine göre 45-70 cm, sıra üzeri mesafeler bodur tiplerde 8-10 cm, sarılıcı fasulyelerde 15-20 cm, olmalıdır. Kuru Fasulye tarımı için özel bir mibzer bulunmasa da, farklı firmalar tarafından üretilen tahıl mibzerlerinde yapılan değişikliklerle elde edilen mibzerler ve Pnömatik mibzerler fasulye ekimine olanak sağlamaktadır. Ayrıca Mısır ve Pamuk ekimi için üretilen mibzerler, ekici plakalarında yapılan değişikliklerle fasulye ekiminde kullanılabilmektedir. Dekara atılacak tohum miktarı çeşidin bodur-sarılıcı olmasına, ekim sıklığına, ekim yöntemine ve tohumun büyüklüğüne bağlı olarak değişir. Bodur ve yarı sarılıcı fasulyelerde sıraya ekimde kullanılacak tohum miktarı küçük tohumlu çeşitlerde dekara 6-7 kg, orta iri taneli çeşitlerde 7-10 kg, büyük taneli çeşitlerde ise 10-12 kg dır. En uygun ekim derinliği ağır bünyeli killi topraklarda 4-6 cm, hafif bünyeli kumlu topraklarda 6-8 cm, kimyasal ot öldürücü kullanılan topraklarda ise   7-8 cm dir.

Tohumluk:

Tam anlamıyla hazırlanmış tohumluk yüksek verimin garantisidir. Tohumluğun temiz ve hastalıksız tarladan alınması, iyi temizlenmiş olması, içinde kırık, cılız tane bulunmaması, çimlenme güçlerinin % 85-95 olması gerekir. Tohumluklar uzun süre depolandıktan sonra kullanıldığında çeşitlere göre değişmek üzere çimlenme yeteneklerini hızla yitirdiklerinden, uzun süre depolanmış ürünler tohumluk olarak kullanılmamalıdır. Bakım: Fasulye tarımından kaliteli ve yüksek verim alabilmek için yabancı ot kontrolü, sulama, boğaz doldurma ve zirai mücadele gibi bakım işlerinin zamanında uygun araç ve metotlar kullanarak yapılması gerekir. Yabancı ot kontrolü fasulye tarımında en önemli bakım işlerinden birisidir. Özellikle erken gelişme döneminde hızla büyüyen otların fasulyeyi gölgeleyerek, boğmasına engel olmak için ilk çapalama bitkiler 10-15 cm olunca yapılamalıdır. Fasulyenin yüzeysel gelişen köklerine zarar vermemek için çapalama derin yapılmamalıdır. İlk çapadan sonra çiçeklenme dönemine kadar bir çapa daha yapılmalıdır. 45-70 cm gibi uygun sıra aralığı verilerek ekilen fasulye tarlalarında birinci ve ikinci çapalama işlemleri traktörle çekilen çapa  makineleri yapılabilir. Çapalama işleminden beklenen faydayı sağlamak için bu işlemin sulamadan sonra toprak tava geldiğinde yapılması gerekir. Böylece kaymak tabakası kırılarak topraktan su kaybı azaltıldığı gibi köklerin iyi havalanması da sağlanır. Çapa kök bölgesindeki Rhizobium bakterilerinin faaliyetlerini arttırmalarına, dolayısı ile de bu bölgede bitki tarafından kolaylıkla kullanılabilen azot miktarının artmasına neden olur. Yabancı ot kontrolünde kurak olmayan koşullarda ekim öncesi, ekimden sonra çıkış öncesinde veya çıkıştan sonra bazı herbisitler kullanılabilir. Ekim öncesi kullanılan kimyasal ilaçlar benimsenirse Dinitramine veya Trifluralin etkili maddeli yabancı ot ilaçlarından birisiyle 200 ml dozunda 20-25 lt su/da pülverize edildikten sonra tırmıkla 3-4 cm derinlikte toprağa karıştırılır, 5-7 gün sonrada ekim yapılır. Ekim sonrası çıkış öncesi uygulama tercih edilirse Linurin etkili maddeli yabancı ot ilaçlarından birisi 200 ml dozunda ekimden hemen sonra tarlaya pülverize edilir.

Sulama:

Fasulye ekiminden hasadına kadar geçen 100-120 gün içerisinde gelişmesini tamamlayabilmek için 300-450 mm suya ihtiyaç göstermektedir. Ülkemiz koşullarında yazlık olarak yetiştirildiği için gerekli olan su yağışlarla karşılanamadığından sulama yapılması gerekmektedir. Çıkış ile çiçeklenme dönemleri arasında iklim ve toprak yapısına bağlı olarak bir-iki sulama yapılır. Bu dönemde verilecek fazla su, bitkide kök ve gövde çürüklüğü hastalıklarını arttırır. Kök gelişimini geriletir. Çiçeklenme, bakla bağlama ve tane doldurma dönemleri bitkinin su eksikliğine en hassas olduğu devrelerdir. Çiçeklenme döneminde kök sistemi gelişimini tamamlamış ve kökler 60-90 cm derine inmiş olduğundan bu dönemde yapılacak sulamalarda kök bölgesini ıslatacak kadar fazla su verilmelidir. Sıcak havalarda ve kumlu topraklarda 5-10 gün, serin havalarda ve ağır bünyeli topraklarda 10-15 gün arayla sulama yapılmalıdır. Toprakta su eksikliğinin ilk belirtisi bitki yapraklarının açık yeşil renkten koyu mavi-yeşil renge dönüşmesidir. Renk değişikliği görüldüğünde sulama yapılmalıdır. Yağmurlama, karık usulü ve salma olmak üzere üç sulama metodu bulunmaktadır. Yapılan denemeler sonunda en yüksek verim, drenajı iyi tarlalarda yapılan karık usulü sulamadan elde edilmiştir.

Hasat ve Depolama:

Hasadın tam zamanında yapılması, hasat kayıplarını en aza indirerek kaliteli ve yüksek verim alınmasını sağlar. Kuru fasulyede en uygun hasat zamanı, baklaların büyük çoğunluğunun sarardığı fakat kupkuru olmadığı, bakla içindeki tanenin sert, iyi gelişmiş ve bakla kırılır kırılmaz dışarı çıkacak durumda olduğu devredir. Bitkiler elle yolunarak veya orakla biçilerek hasat edilir. Hasat edilen bitkiler ufak yığınlar halinde tarlada 3-5 gün bırakılarak kurutulur. İyice kuruyan bitkiler sabahın erken saatlerinde toplanarak yığın yapılır. Yığınların üzerinden lastik tekerlekli traktörler geçirilerek veya özel harman makineleriyle (Batöz) uygun kuyruk mili devri (540 devir/dakika) kullanılarak harman edilir. Hasat edilen ürün depo için en uygun nem olan %14’e gelinceye kadar güneş altında kurutulur. Selektörde kırık ve bozuk tanelerinden temizlenen ürün depoya gönderilmeden önce  kapalı bir ortamda tohum böcekleriyle mücadele amacıyla fumige edilmelidir. Selektörde kırık, bozuk ve delik taneleri temizlenen ürünün depolama süresince fazla nemli hava ile temasını önlemek amacıyla sık dokunmuş çuvallara doldurulmalıdır. Fasulye için en uygun ambarlar, tanedeki nemin % 14’ün, depolama sıcaklığının 10 0C’nin üzerine çıkmadığı hava oransal neminin % 55-60 civarında olduğu, ambar zararlılarına karşı gerekli kimyasal mücadele önlemlerin alındığı, temiz ortamlardır.

Tohumluk Üretimleri:

Ülkemizde Kuru Fasulye Islah çalışmaları Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğüne bağlı olarak çalışan Tarımsal Araştırma Enstitüleri, Ziraat Fakülteleri ve Araştırıcı kuruluş kimliğine sahip özel sektör tohumculuk kuruluşları tarafından yürütülmektedir. Ülkemizde Kuru Fasulye Islah çalışmalarının başladığı 1965 yılından bu yana değişik Araştırma Enstitüleri ve Kuruluşlar tarafından 19 adet kuru fasulye çeşidi geliştirilerek tescil ettirilmiştir. Geliştirilen bu çeşitleri şöyle sıralayabiliriz. Eskişehir-855, Şeker, Karacaşehir90, Şehirali-90, Şahin-90, Yunus-90, Akman- 98, Göynük-98, Önceler-98, Noyanbey-98, Yakutiyr-98, Aras-98, Terzibaba, Zülbiye, Akdağ, Kantar-05, Elkoca-05, Güngör, Cihan’dır. Kuru Fasulye çeşidini ıslah ederek tescil ettiren kuruluş, çeşidin Elit ve Orijinal kademedeki tohumluğunu da üreterek Kamu ve Özel sektör tohumluk üretim kuruluşlarına göndererek çeşitlerin tohumluk üretimlerine katkıda bulunmaktadır.