Kiraz Yetiştiriciliği

Kiraz, son yıllarda ülkemizde ihracata yaşanan olumlu gelişmeler nedeni ile üretimi hızla artış gösteren bir meyve türü olmuştur.

EKOLOJİK İSTEKLER

İklim:

Kiraz ağaçları kış dinlenme döneminde –20, -26 oC kış soğuklarına da­yanıklıdırlar. Fakat kışın sık sık –20 oC ve daha soğuk olan bölgelerde kiraz yetiştiriciliğinin yapılması tavsiye edilmez. Özellikle kış soğukları riski faz­la olan bölgelerde gübreleme ve sulama programlarının (yıllık sürgünlerin pişkinleşmesi için sulamanın erken kesilmesi) dikkatli bir şekilde planlan­ması ve uygulanması gerekmektedir.

Kiraz çeşitlerin büyük bir çoğunluğu düzenli çiçek açabilmek için mutlaka kış dinlenme döneminde 7.2 oC ‘nin altında toplam 1100 – 1700 saatlik bir sıcaklık toplamına ihtiyaç duyarlar. Ayrıca düzenli ve tatminkar verim alabil­mek için çiçeklenme döneminde hava sıcaklıklarının uzun süreli olarak -2 ila -4 oC’nin altında düşmemesi ve havaların yağışsız olması istenir. Düzenli ve kaliteli meyve alabilmek için gelişme dönemi içersinde kiraz bahçelerinde sulama şarttır.

Toprak:

Kiraz yetiştiriciliğinde kullanılan anaca göre değişmekle birlikte; kumlu-tınlı topraktan killi-tınlı toprağa kadar bir çok toprak tipinde bahçe kurulabilir. Fakat toprak pH’ sının 6 – 7 civarında, geçirgen, derin, besin ve or­ganik madde miktarınca zengin olması istenir. Yüksek oranda kireçli, kumlu ve kıraç topraklarda kiraz bahçeleri kurulmamalıdır.

ANAÇLAR:

Anaç seçiminde çok dikkatli olunmalı, özellikle toprak tipine, uygulanacak kültürel işlemlere ve yetiştirilecek olan çeşide göre anaç seçilmelidir.  Örneğin kendine verimli çeşitler bodur anaçlar üzerine kesinlikle aşılanma­malı ve böyle kombinasyonlarla ticari bahçeler kurulmamalıdır.

Dünyada kullanılan kiraz anaçlarına;

Maz­zard F 12/1, Mahaleb SL 64, Weiroot 158 ve Tabel (Edabriz), Colt, Cab-6, Gisel-A 1, 5, 6, 10, Ma X Ma-14, 60, 97, P-HL-A, B, C, Victor, GM-61, GM-79, Argot, Pontaleb ve PIKU-1, 3, 18 ve 167 serilerinin klon vb. anaçları örnek olarak verilebilir.

ÇEŞİTLER

Melezleme ve mutasyon ıslahları ile kiraz çeşit sayıları her geçen gün artmaktadır.Bazı Yerli kiraz çeşitleri; Turfanda, Kırdar, Ha­lil efendi, Çakır, Edirne, Altıparmak, Yakacık, Sapı kısa, Karabodur, Kara kiraz ve 0900-Ziraat’tir.

Bazı Yabancı çeşitleri;

Early Burlat, Pre­coce de Bernard, Early Lory, Casena, Macesse, Vista, Larian, Bigarreau Jabou­lay, Canada Giant, Noir de Guben, Van, Celeste, Bing, Bing Lory, Bigarreau Na­poleon, Bigarreau Gaucher, Techlovan, Lambert, Vanda Sunburst, Summit, Lory Bloom, Belge, Newmoon, Jubilee, Noble, Metron Late, Kordia, Cristalina, Regina, Fercer-arcina, Rainier, Frances­ca ve Ferrovia verilebilir. Sayılan tüm bu çeşitler kendine kısır olup, mutlaka tozlayıcı diğer çeşitlerle birlikte bahçe kurulması gerekmektedir.

Son yıllarda kendine verimli çeşitlerin sayısının artması ile tozlayıcı çeşide gerek duyulmadan da bahçe kurmak mümkün hale gelmiştir. Bu çeşitlerden bazıları ise; Stella, Lapins, Sweetheart, Index, Sandra Rosa, Columbia, Ben­ton, Cashmere, Skeena ve Sonata olarak yetiştiricilikteki yerlerini almışlardır.

BAHÇE KURMA

Kiraz bahçesi kurulacak olan yerde iyi bir toprak hazırlığı yapılmış, yer ve yö­ney olarak tam doğru seçim yapılmış olmalıdır. Çeşit seçiminde ise tamamen pazar isteği ve pazarlama şekli düşünülerek çeşitler seçilmelidir. Çeşit seçimi yapılırken çeşitlerin verimlilik durumlarına bakılmalı, eğer çeşit kendine kı­sır bir çeşit ise mutlaka tozlayıcıları (dölleyicileri) ile birlikte dikilmelidir.

• Early Burlat : X X X X X X X X X X X
• Vista : X X X X X X X X X X
• Merton Premier : X X X X X X X X X X
• Noir de Guben : X X X X X X X X X X
• Techlovan : X X X X X X X X X X
• Lambert : X X X X X X X X X X
• Merton Mervel : X X X X X X X X X X
• Regina : X X X X X X X X X X
• 0900 Ziraat : X X X X X X X X X X

Yetiştiriciliği tavsiye edilen kiraz çeşitleri için uygun dölleyici çeşitleri önem sırasına göre aşağıda belirtilmiştir. Bu belirlemede, isimleri tekrarlamamak için, çeşitlere verilen numaralardan yararlanılmıştır (Koyu yazılan çeşitler Universal Donor olup, kendileriyle aynı zamanda çiçek açan tüm çeşitleri dölleyebilmektedirler).

1. Edirne : 6, 9, 11, 12, 15, 18, 19, 23
2. Turfanda : 3, 7, 11
3. Early Burlat : 2, 7, 11
4. Starking Hardy Giant : 6, 10, 11
5. Durona di Cesena : 6, 11, 15
6. Vista : 1, 4, 5, 10, 12, 13, 14, 17, 24
7. Merton Premier : 2, 3, 11, 12, 13, 14
8. Larian : 10, 12, 13
9. Merton Bigarreau : 1, 15, 18, 19, 22, 23
10. Berryessa : 4, 6, 12, 13, 14
11. Noir de Guben : 1, 2, 3, 4, 5, 7, 12, 13, 17, 24
12. Van : 1, 6, 7, 10, 11, 13, 14, 22
13. Bing : 6, 7, 10, 11, 12
14. Bigarreau Napoleon : 6, 7, 10, 11, 12
15. Bigarreau Gaucher : 1, 5, 9, 16, 17, 18, 19, 22, 23
16. Noble : 9, 15, 19, 22, 23
17. Bella di pistoia : 6, 11, 15
18. Karabodur : 1, 9, 12, 15, 23
19. Merton Marvel : 1, 9, 16, 23
20. Karagevrek : 6, 15
21. 0900 Ziraat : 15, 22,23, Stark’s Gold, Regina
22. Lambert : 9, 12, 15, 21, 23
23. Merton late : 1, 9, 15, 18, 19, 22

Örneğin;

0900-Ziraat ana çeşit olduğunda; Regina, Lambert, Nob­le, Summit, Sunburst, Bigarreau Gaucher, Octavia, Metron Late veya Starks Gold çeşitlerinden en az üç çeşitten ağaçlar bahçede tozlayıcı olarak yer almalıdır. Tozlayıcı olarak seçtiğimiz çeşitler mutlaka ana çeşidi­miz ile aynı dönemde çiçeklenmelidirler.

Tüm bu uyarılar ışığında kapama kiraz bahçesi kurulacağı zaman mutlaka sağlıklı, ismine doğru, aşılı ve bir yaşlı fidanların kullanılması gerekir. Anaç olarak bodur anaçlar kullanılmış ise ağaçlara verilmesi gereken aralık ve mesafeler, çoğu çeşitler için 2.5 x 5 m, yarı-bodur veya kuvvetli anaç­lar kullanılmış ise 5 x 5 m veya 5 x 7 m önerilmektedir.

Bu aralık ve mesa­feler anaca, çeşide, toprak şartlarına ve uygulanacak olan kültürel işlemlere göre de değişebilir. Dikim budaması yapılan hastalık ve zararlılara karşı ilaç­lanan fidanların aşı yeri toprak üzerinde kalacak şekilde bölge iklimine göre Aralık veya Şubat ayları arasında dikilmeleri tavsiye edilir.

KÜLTÜREL İŞLEMLER

Toprak İşleme:

Kiraz bahçelerindeki toprak işleme; açık, örtülü veya yarı örtülü olarak yapılabilir. Açık (tamamen işlenmiş toprak) toprak işleme ge­nellikle dikimi takip eden ilk birkaç yıl yapılır. Daha sonraki yıllarda ise örtülü veya yarı örtülü sistemler kullanılır. Örtülü toprak işlemede ise bahçede herhangi bir toprak işlemesi söz konusu değildir.

Sadece aşırı boylanmış olan otlar biçilir veya özellikle ağaç altlarında yabancı ot ilaçları ile düzen­li bir mücadele yapılır. Yarı örtülü veya geçici örtülü toprak işlemede ise bahçede toprak işlemenin uygun olduğu ilkbahar ve yaz aylarında işleme yapılır. Sonbahar ve kış aylarında ise bir kez toprak işleme yapılır veya hiç yapılmaz. Anaç olarak bodur veya yarı-bodur gelişen diğer klonların kulla­nıldığı kiraz bahçelerinde eğer toprak işlemesi yapılıyor ise mutlaka yüzey­sel en fazla 10-15 cm derinlikte olmalıdır.

Özellikle genç bahçelerde yabancı ot ilacı (herbisit) kullanırken dikkatli olunmalı veya hiç kullanılmamalıdır. Eğer kullanılacak ise ağaç gövdeleri ve genç dallar ilacın etkisinden korunmalı, özel aletler kullanılmalıdır.

Sulama:

Kaliteli meyve almayı en fazla etkileyen kültürel işlemlerden birisi­dir. Bunun için özellikle aktif gelişme döneminde bahçelerin düzenli olarak sulanması zorunluluk arz eder. Bodur anaç kullanılmış bahçelerde hem dü­zenli ve hem de sık aralıklarla sulama yapılmalıdır (geçirgen topraklar için). Çünkü bu tip anaçlarda kök gelişimi yüzeysel olduğu için ağaç topraktaki suyun ani değişiminden etkilenebilir.

Bunun sonucunda da ağacın gelişme­sinde ve meyve kalitesinde bozulmalar olur. Su düzeni bozulmuş bahçeler­deki meyveler küçük kalır, pazar değerini kaybeder ve ağaçlar bir yıl sonra­sının verimi için hazırlık yapamazlar. Aşırı sulama yapılan bahçelerde ise kök ve kök boğazı çürüklükleri meydana gelebilir.

Meyve bahçelerinde yapılması gereken sulama şekilleri; damlama ve mik­ro yağmurlama olarak tespit edilmiştir. Bu sistemlerde sabit masraflara gereksinim duyulduğundan yanlış olmasına rağmen halen salma şeklinde sulamalarda yapılmaktadır. Eğer bu şekilde bir sulama yapılacak ise suyun özellikle ağaç gövdelerine değmemesine ve kalitesine özen gösterilmelidir. Aksi takdirde mantari hastalıklarla bulaşmanın önüne geçilemez.

Gübreleme:

Kiraz bahçelerinde dengeli ve düzenli bir gübreleme yapmak için mutlaka belirli aralıklarla (en az üç yılda bir) toprak ve yaprak analizleri yapılmalıdır. Yapılan analizlerin sonucuna göre de bahçenin gübre ihtiya­cı belirlenmelidir. Verilecek olan kimyasal gübreler ağaçların taç iz düşümü içerisine ama asla gövdeye ve köklere temas etmeyecek şekilde uygulan­malıdır. Bitkinin daha fazla ihtiyacı olan makro elementler her yıl mikro ele­mentler ise ihtiyaca göre verilmelidir.

Ayrıca kiraz bahçelerinde demir noksanlıklarına sık rastlanmaktadır. Demir eksikliğinde özellikle genç yapraklardan başlayarak bir sararma ve bunun sonucunda da gelişme düzeninde gerileme ve yaprak dökümü görülür. Bu eksiklik kısa sürede toprak ve yaprak gübrelemesi olarak giderilmelidir.Yine kimyasal gübrelemenin haricinde ağaçların ihtiyacı olan organik mad­denin de toprağa kazandırılması olayı unutulmamalıdır.

Budama:

Kiraz yetiştiriciliğinde budama fidanın alınması ile başlar. Bu ne­denle ağaçlara verilmesi düşünülen terbiye sistemleri; anacın ve çeşidin büyüme gücüne, şekline seçilen bahçe yerinin yöney ve toprak tipine ve uygulanacak olan kültürel işlemlere göre belirlenmelidir. Kiraz ağaçlarının genelinde hâkim olan dikine büyüme eğilimi nedeniyle dike yakın olan bu­dama şekillerinin verilmesi ve uygulaması daha kolaydır.

Özellikle son yıllar­da artan sık dikimler nedeniyle bu tip sistemler daha da önem kazanmıştır. Kiraz bahçelerinde en fazla uygulanan sistemlerden bazıları; doruk veya değişik doruk dallı terbiye şekilleridir.

Kirazın pratikteki üretici bahçelerinde uygulanan çok fazla ve değişik buda­ma şekilleri mevcuttur. Kirazda yapılan en büyük hatalardan birisi de kirazın hiç budanmaması veya her bölgede ve her çeşide Goble (Çanak) terbiye sisteminin uygulanmaya çalışılmış olmasıdır.

Ağaçlara uygulanan şekil budaması, ağırlıklı olarak ilk 5 – 7 yılda yapılır. Daha sonraki budamalar ise şeklin verilmesinden ziyade şeklin korunma­sına ve verime yöneliktir. Yapılan verim budamalarında çiçek ve yaprak gözlerinin oranları arasında bulunan fizyolojik dengenin korunmasına özen gösterilmelidir. Verim budaması düzenli olarak her yıl mutlaka ağacın geliş­me kuvvetine göre yapılmalıdır. Ağaçların fizyolojik dengesi için genellikle genç ağaçlar hafif, yaşlı ağaçlar ise biraz daha sert budanır.

Modern meyvecilik anlayışında artık bir ağaçtan uzun süre verim almak dü­şünülmemektedir. Bir ağaçtan kısa sürede en fazla, kaliteli verimi almak ve daha sonra ağaçları sökerek bahçeyi yenilemek ana fikir olmalıdır.

Budama olayı (Sanatı) ne kadar anlatılırsa anlatılsın şekillerle detaylı olarak çizilmedikten ve uygulaması yapılmadıktan sonra anlaşılması en güç olay­lardan birisidir. Budamayı gerçekleştirecek olan kişi öncelikle usta olmalı ve ağaç üzerinde hatalı kesimler yapmamalıdır. Yapılacak olan hatalı budama sonucunda ağaç bundan yaşamı süresince olumsuz olarak etkilenecektir.

HASAT VE VERİM

Kiraz meyveleri, çeşide özgü renk ve iriliğe ulaştıklarında, yeme olumu dö­neminde elle hasat edilirler. Meyveler hassas olduğu için toplama mutlaka elle yapılmalı ve saplı olarak kopartılan meyveler fazla büyük olmayan top­lama ve taşıma kaplarına alınmalıdır.

Özellikle hasat döneminde meyve çatlamasına neden olduğu için yağmur istenmez. Fakat bu olayda da diğer birçok olayda olduğu gibi, çeşitler ara­sında büyük farklılıklar bulunmaktadır.

Kullanılan anaca ve uygulanan kültürel işlemlere göre ağacın verime başla­ması ve ağaç başına alınan verimler arasında büyük farklılıklar bulunmakta­dır. Anaç olarak yabani kiraz veya diğer kuvvetli gelişen anaçlar kullanılmış ise ağaçların ekonomik anlamda meyve verebilmeleri için en az 5 – 6 yıl gibi bir süreye ihtiyaç duyulmaktadır.

Eğer kuvvetli gelişen anaçlar değil de daha zayıf gelişen bodur veya yarı-bodur klon anaçları kullanılmış ise, bu süre, 3 veya 4 yıldır. Bununla birlikte zayıf gelişen anaç kullanılarak sık dikim (2.5 X 5 m) veya farklı dikim sıklıklarında ve iki yaşlı dallanmış fidanlar kullanılır ise bu süre iki yıldır.