Bezelye Yetiştiriciliği
Ekolojik İstekleri
Bezelye serin iklim sebzesidir. Bu yüzden iklim isteği bakımından seçicidir. Donma noktasına yakın düşük sıcaklıklara kadar dayanır. Havaların serin ve nemli olduğu koşullarda çok iyi gelişme göstermesine karşın sıcak ve kuru havalardan hoşlanmaz. Yetiştirilme dönemi süresince sıcaklığın donma noktasının üzerinde olması istenir. Çimlenme döneminde topraktaki yüksek rutubet tohumun çürümesine neden olur.
Toprak sıcaklığı 7 – 8 °C olduğunda tohum ekimi yapılır. Bezelye tohumu 2°C’ de çimlenir. Ancak çimlenme çok yavaş olur. Gelişme döneminde yüksek sıcaklık ve uzun güneşlenmeden hoşlanmaz. Bu dönemde rutubet ve serin ortam ister. Gelişme döneminde meydana gelen yüksek sıcaklık ve kuraklık, bitkinin generatif döneme geçmesine neden olur. Bitki bodur kalır ve meyveler normal irilikte olmaz. Çabuk ve zoraki olgunlaşma nedeniyle verim ve kalite düşer. Gelişme döneminde toprak yüzeyine yatan bitkilerde mantari hastalıklar, büyük zararlara yol açar. Ürünün pazarlanamaz hale gelmesine neden olur.
Bezelye, belli bir sıcaklık toplamından sonra generatif döneme geçer. Aksi halde vegetatif kalır. Bezelye tohumlarının çimlenmesi için en uygun sıcaklıklar 15-18° C’ dir. Çimlenme ve çiçeklenme arasındaki dönemde günlük ortalama sıcaklığın 15-18° C, çiçeklenme ile olgunluk arasındaki dönemde ise sıcaklığın 18-21° C arasında olması istenir.
Sıcaklığın yüksek olması durumunda çiçeklenme süresi kısalır. Çiçeklenme ile olgunluk arasındaki dönemde sıcaklığın 10°C’ ye düşmesi durumunda ise danenin olgunlaşması gerçekleşmez.Danelerin olgunlaşma devresinde sıcaklığın 30°C üzerine çıkması durumunda, tohumlar canlılıklarını kaybeder ve haşlanma dediğimiz olay oluşur.
Işık yoğunluğu da gelişme ve verim üzerine etkili olur. 15.000 Lux’lük aydınlatmada bitki normal gelişir. Düşük yoğunlukta ise çiçek salkımlarındaki çiçek sayısı azalır. Işık yoğunluğu artarsa buna bağlı olarak çiçek sayısı artar. Toprak isteği bakımından seçicidir. Serin ve yağışlı dönemde yetiştirildiği için alüviyal ve su tutma kapasitesi yüksek topraklarda çok iyi gelişir.
Ağır topraklardan hoşlanmaz. Çimlenme döneminde, ıslak ve çok rutubetli topraklarda tohum iyi çimlenmez. Toprak ıslaklığı gelişmeyi olumsuz yönde etkiler. Gövdenin ve meyvelerin ıslak toprakla temasını önlemek için gerekli önlemler alınmalıdır. Bezelye çeşitlerinin toprak istekleri farklılıklar gösterir. Büyük daneli çeşitler kuvvetli topraklarda, küçük daneli çeşitler ise daha zayıf topraklarda yetişir. Su tutma gücü az ve hafif topraklar daha çok erkenci çeşitler için uygundur.
Erkencilik için kumlu-tınlı topraklar daha uygundur. Erkenciliğin önemli olmadığı hâllerde yüksek verim ve iyi nitelikli ürün alabilmek için iyi drene edilmiş killi-tınlı topraklar tercih edilmelidir. Düşük pH’lı topraklarda azot ve fosfor alınımının azalması nedeniyle dane verimi de azalmaktadır. Bu nedenle toprak pH’sının 6.5-7 civarında olması istenir.
Üretimi
Tohum ekimi bölgelere göre farklılık gösterir. Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgesinin ılıman yörelerinde ekim, kasım, aralık aylarında yapılır. Genelde kışı sert geçen bölgelerde ekim, ilkbaharda yapılır. Tohum ekimi bölgenin iklim şartlarına da bağlıdır. kasım ayından mayıs ayına kadar tohum ekimi yapılabilir.
Ülkemizde tohum ekimi genellikle şubat ve mart aylarında yapılmaktadır. 30 Kasım’a kadar sonbahar çeşitlerin, şubat ayından 15 Mart’a kadar erkenci çeşitlerin ekimi yapılabilir. Nisan başına kadar yarı erkenci ve geççi çeşitler, 15 Nisan’dan sonra sıcağa dayanıklı çeşitlerin ekimi yapılmaktadır. Eğer ekim sonbaharda yapılmış ve bitkiler ilkbahara kadar oldukça boylanmışlarsa, bu bitkilerin soğuktan zarar görmeleri daha kolaydır. Eğer ekim, erken ilkbaharda yapılmışsa ve bitkiler çok küçükken düşük sıcaklık olursa, bitkiler -8-10°C’ ye kadar dayanabilir. Ancak bu durumda hasat 15-20 gün gecikir. Bezelye meyvesinde 1-10 adet tohum bulunur.
Bu tohumlar değişik şekillerde oldukları için meyve içindeki dizilişlerine göre şekil alabilir. Olgunlaşmamış daneleri ile olgunlaşmış daneleri arasında şekil bakımından farklılıklar vardır. Olgunlaşmamış daneler genellikle yuvarlak veya köşelidir. Yuvarlak daneli olanlar konserve sanayinde aranan çeşitlerdir. Dane iriliği ile fiyat arsında ilişki vardır. İri taneliler, konserve sanayinde tercih edilmez.
İlkbahar üretiminde, topraktaki azot bakterilerinin ve mikroorganizmaların faaliyetlerini kolaylaştırmak gerekir. Bunun için toprak, sonbaharda 20-25 cm derinlikte bir iki defa sürülerek havalandırılır. Ekim sonbaharda yapılacak ise tarla anız bozumunu takip eden sürümden sonra, ekim öncesinde tekrar sürülmelidir. Toprağın çok iyi işlenmesi gereklidir. Büyük işletmelerde hasat makine ile yapıldığı için tarla yüzeyinin çok düzgün olması gerekir. Hem sonbahar hem de ilkbahar ekimlerinde işlenen toprak, tırmıkla düzeltilerek ekime hazır hale getirilir.
Üretimde kullanılacak olgunlaşmış tohumların temizlik oranı %95’in üzerinde olmalıdır. Çimlenme yüzdesinin % 70’in üzerinde olması istenir. Tohumlar normal koşullarda çimlenme güçlerini 4-6 yıl muhafaza eder. Çimlenme süresi, iklim koşulları ve toprak yapısına bağlı olarak 5-10 gündür. Tarla koşullarında toprak sıcaklığı 9°C ve hava sıcaklığı 10-14°C olduğunda tohumlar, 2-3 hafta içinde çimlenerek toprak yüzüne çıkar
Ekim şekli ve ekim aralıkları;
Çeşit özelliğine, işletme büyüklüğüne ve değerlendirilme şekline göre değişiklik gösterir. Hasadın elle yapıldığı yetiştiricilikte tohum ekimi önceden hazırlanmış masuralara (karık), makineli hasadın uygulandığı yetiştiriciliklerde ise düze yapılır. Ekimin mutlaka toprak tavında iken yapılması gerekir. Tohumların ekim derinliği ortalama 3-5 cm olmalıdır. Yetiştirme döneminde düzenli yağış alan veya yağmurlama sulama imkânı olan tarlalarda düze ekim daha uygundur. Yetiştirilecek bezelye sırık çeşidi ise masuralara ekim yapılmalıdır
Yer çeşitleri, düz tarlaya mibzerle ekilir. Düze ekimlerde sıra arası 30-40 cm sıra üzeri 5-10 cm’ dir. Sırık çeşitler ise sıra arası 50-80 cm sıra üzeri ise 15-25 cm olacak şekilde ekilir. Sırık çeşitler, masuraların (tavaların) boyun noktalarına ocakvari olarak ekilir. Bu nedenle açılan ocaklara 4-5 adet tohum atılır. Dekara atılacak tohum miktarı, ekim sıklığı ve tohumun büyüklüğüne göre değişir. Ortalama olarak dekara 10-12 kg arasında tohum ekilir.
Bezelyede tohum üretimi tohumdan tohuma aynı yıl içerisinde yapılır. Tohum üretimi amacıyla yapılan yetiştiricilikte toprak hazırlığı, ekim ve bakım işleri piyasa için yapılan taze üretimde olduğu gibidir. Hasat zamanı geldiğinde baklalar tamamen olgunlaşıncaya kadar bitki üzerinde kalır. Bu nedenle hasat zamanı çok önemlidir.
Baklaların çatlayıp danelerin dökülmesini engellemek için baklalar sararır sararmaz ve bitki üzerindeki diğer daneler sertleşmeye başlayınca bitkiler hasat edilir. Hasadın erken yapılması durumunda kalite bozulur ve tohumlarda çimlenme yüzdesi düşer, sürme gücü zayıflar. Tohumluk bitkilerin hasadı, dane dökülmesini önlemek için çiğ kalkmadan sabah erken saatlerde yapılmalıdır. Küçük işletmelerde tohumluk bitkiler elle hasat edilir. Büyük işletmelerde ise makine ile hasat edilen bitkiler, harman yerine kurumaya bırakılırlar. Tohum üretiminde tohumluk parselin burukuslara karşı zamanında ilaçlanması büyük önem taşır.
Kuruyan bezelyelerin harmanı küçük işletmelerde döğülmek suretiyle, büyük işletmelerde ise makineleri ile yapılır. Harmanlama makine ile yapılacak ise makinenin devir sayısı azaltılır. Böylece çarpma sonucu danelerin kırılmasına engel olunur. Harman yerinde temizlenmiş ve büyüklüklerine göre boylanmış bezelye daneleri, burukuslara karşı ilaçlanır.
Daha sonra tohum depolarında saklanır. Dekarda ortalama 150 – 200 kg tohumluk kuru dane elde edilir. Fasulyede olduğu gibi bezelyede de harmandan elde edilen saman çok değerli bir hayvan yemi olarak değerlendirilir
Sulama
Sonbaharda yapılan bezelye yetiştiriciliğinde, bitkinin gelişme dönemi genellikle yağışlı döneme rastladığı için sulamaya hemen hemen hiç ihtiyaç duyulmaz. İlkbaharda yapılan ekimlerde iyi bir gelişme sağlayabilmek için hava ve toprak şartlarına bağlı olarak düzenli aralıklarla sulama yapılmalıdır. Sulanan bitkiler, sulanmayanlara göre daha uzun süre ve daha fazla çiçek açar ve meyve bağlar. Sulama ile baklada dane sayısı, dane iriliği ve birim alandan alınan baklalı verimde artış görülür. Bölge ve iklim şartlarına göre sulama sayısı 3’e kadar çıkarılabilir.
Çiçeklenmeden önceki dönemde ve meyve tutumundan sonraki dönemde olmak üzere en az iki defa sulama yapılır. Çok nadir hallerde havalar çok kurak giderse üçüncü bir sulama yapılabilir. Sulama, karık usulü veya yağmurlama şeklinde yapılır. Erken gelen birkaç günlük veya sürekli hava sıcaklığı, çiçeklenmeye son verebilir. Üreticilerin böyle bir durumda çabuk davranıp hemen sulama yapmaları gerekir. Böylelikle çiçeklenme en az 2-3 gün uzatılıp verimde iki katına kadar artış sağlanabilir
Gübreleme
Bezelye kendinden önce yetiştirilmiş olan bitkiye verilmiş olan gübrelerle çoğu kez yetinmektedir. Bezelyeye çiftlik gübresi vermekten kaçınılmalıdır. Çiftlik gübresi vegatatif kısımların aşırı gelişmesini sağlar ve bakla, dane veriminin azalmasına neden olur. Ancak toprağın fiziksel yapısını düzeltmek için verilmesi gerekiyorsa, bezelyeden önce yetiştirilen çapa bitkilerine verilmelidir. Bezelye bitkisi, büyüme süresince diğer baklagiller gibi havadaki azotu kök yumrularıyla toprağa bağlar. Böylece toprak, azotlu gübre ile gübrelenmiş gibi olur.
Ancak bitki bu faaliyetine toprak yüzüne çıktıktan 2- 3 hafta sonra başlar. Bu dönem için gerekli azot, topraktan sağlanır. Eğer toprakta azot noksanlığı biliniyorsa dekara 1- 2 kg saf azotu verecek kadar ticari gübre atılır. Fazla gübre vermek, havadan sağlanacak azotun miktarını en az yarı yarıya azaltır. Bezelyenin fosforlu gübreye olan ihtiyacı saf madde olarak 4- 6 kg/dekardır. Kumlu topraklarda bu miktar biraz daha artırılmalıdır.
Fosforlu gübrelerin gerektiğinden fazla verilmesi dane verimini ve danenin protein bileşimini azaltır. Fosforlu gübre ile birlikte potaslı gübrelerin de verilmesi köklerdeki yumru sayısını ve köklerdeki bakterilerin azot tespit etme yeteneklerini arttırır. Toprağın potasça fakir olduğu bilinirse dekara 15- 20 kg potaslı gübre verilmelidir.
